OTİZM NEDİR?

Otizm spektrum bozukluğu (OSB) olarak da isimlendirilen otizm, irtibat ve davranış sıkıntılarını içeren karmaşık, hayat uzunluğu süren bir durumdur. Bu bir spektrum bozukluğudur, yani insanları farklı biçimlerde ve farklı derecelerde tesirler. Çoklukla 2 yahut 3 yaşında ortaya çıkar.

Otizmli beşerler irtibat konusunda sorun yaşarlar. Öteki insanların ne düşündüğünü ve hissettiğini anlamakta zorlanırlar. Bu da kendilerini sözlerle ya da jestler, yüz sözleri ve dokunuşlarla söz etmelerini zorlaştırır.

Otizmli şahıslar öğrenme problemleri yaşayabilir. Hünerleri istikrarsız bir formda gelişebilir. Örneğin, bağlantı kurmakta zorlanabilirler lakin sanatta, müzikte, matematikte yahut hafıza gerektiren şeylerde alışılmadık derecede uygun olabilirler. Bu nedenle, tahlil yahut sorun çözme testlerinde bilhassa başarılı olabilirler.

Artık her zamankinden daha fazla çocuğa otizm teşhisi konuluyor. Lakin son sayılar, daha fazla çocuk bu rahatsızlığa sahip olduğu için değil, teşhis prosedüründeki değişiklikler nedeniyle daha yüksek olabilir.

“DÜŞÜK İŞLEVLİ” VE “YÜKSEK İŞLEVLİ” OTİZM

Otizmli her kişi farklı formda etkilenecektir. Kimi beşerler toplumsal, öğrenme yahut bağlantı marifetleri konusunda daha güç vakitler geçirir. Günlük işlerde yardıma muhtaçlık duyabilirler ve kimi durumlarda yalnız yaşayamazlar. Birçok kişi buna “düşük fonksiyonlu otizm” ismini verir.

Diğer beşerler daha az bariz semptomlarla otizme sahip olabilir. Ekseriyetle okulda başarılı olurlar ve irtibat kurmada daha az sorun yaşarlar. Beşerler ekseriyetle buna “yüksek fonksiyonlu otizm” derler.

Ancak “yüksek işlevli” ve “düşük işlevli” tabirleri kırıcı olabilir.

En düzgünü bunlardan kaçınmaktır. Otizmin bir kişiyi nasıl etkilediği hakkında konuşmak için bunun yerine “daha önemli” yahut “daha az önemli” üzere tabirler kullanabilirsiniz.

OTİZM BELİRTİLERİ

Otizm belirtileri çoklukla bir çocuk 3 yaşına gelmeden evvel ortaya çıkar. Kimi beşerler doğumdan itibaren belirtiler gösterir.

Otizmin yaygın belirtileri şunlardır:

Göz teması eksikliği

Dar bir ilgi alanı yelpazesi yahut makul hususlara ağır ilgi

Kelimeleri yahut cümleleri tekrarlamak, ileri geri sallanmak yahut objelerle kıpırdanmak (elektrik düğmesini çevirmek gibi) üzere bir şeyi tekrar tekrar yapmak

Diğer insanlara sıradan görünen seslere, dokunuşlara, kokulara yahut imgelere karşı yüksek hassasiyet

Diğer insanlara bakmamak yahut onları dinlememek

Başka biri sizi işaret ettiğinde bir şeylere bakmamak

Kucağa alınmak yahut sarılmak istememek

Konuşmayı, jestleri, yüz sözlerini yahut ses tonunu manaya yahut kullanma sorunları

Şarkı söyler üzere, düz yahut robotik bir sesle konuşmak

Rutindeki değişikliklere ahenk sağlamada sorun

Bazı otizmli çocuklarda nöbetler de görülebilir. Bunlar ergenlik periyoduna kadar başlamayabilir.

YETİŞKİNLERDE OTİZM BELİRTİLERİ

Yetişkinlerde otizm muhakkak biçimlerde ortaya çıkabilir. Yaygın belirtiler şunları içerebilir:

Diğer insanların ne düşündüğünü yahut hissettiğini anlamada sorun

Tek başına olmayı seçmek yahut arkadaş edinmekte zorlanmak

Sosyal aktiviteler hakkında kaygı

Günlük rutini korumak ve değiştiğinde üzülmek

Nasıl hissettiğinizi söz etmekte zorlanmak

Bir şeyleri sözü sözüne almak yahut iğnelemeyi anlamamak

İstemeden de olsa diğerlerine karşı künt, ilgisiz yahut kaba görünmek

Yetişkinlerde otizmin başka belirtileri şunları içerebilir:

Göz temasından kaçınmak

Sosyal sıraları yahut “kuralları” anlamamak

Başkalarına çok yaklaşmak yahut biri size çok yaklaşırsa ya da dokunursa üzülmek

Belirli şeylere karşı çok ilgili olmak

Diğer insanların fark edemediği küçük detayları, kokuları, sesleri yahut desenleri fark etmek

Bir şeyleri yapmadan evvel çok dikkatli bir halde planlamak istemek

ÇOCUKLARDA OTİZM BELİRTİLERİ

Çocuklar farklı otizm belirtileri gösterebilirler. Bunlar şunları içerebilir:

Dokuz aylıkken ismine cevap vermeme

Yüz tabirlerini 9 aylıkken göstermeme

Basit oyunları (pat-a-cake gibi) 12 aylıkken oynamak istememe

Jestleri (el sallamak gibi) 12 aylıkken kullanmaz

Diğer insanların ne vakit üzgün ya da kızgın olduğunu anlamıyor 24 aylık

36 aylık olduğunda öbür çocukların oyun oynadığını fark etmez yahut onlara katılmak istemez

Altmış aylık olduğunda sizin için müzik söylemez, rol yapmaz yahut dans etmez

Oyuncakları muhakkak bir sıraya dizer ve sıra değiştirilirse üzülür

Saplantılı ilgi alanları gösterir

Vücudunu sallar, ellerini çırpar yahut daireler çizerek döner

Gecikmiş lisan, hareket, öğrenme yahut bilişsel beceriler

Tuhaf uyku yahut yeme alışkanlıkları

Normalde beklenenden daha az yahut daha fazla korku

OTİZM TÜRLERİ

Bu tiplerin bir vakitler farklı durumlar olduğu düşünülüyordu. Artık ise otizm spektrum bozuklukları kapsamına girmektedirler:

Asperger sendromu: Asperger sendromlu çocuklar zeka testlerinde ortalama yahut ortalamanın üzerinde puan alma eğilimindedir. Lakin toplumsal marifetlerde zorluklar yaşayabilir ve dar bir ilgi alanı gösterebilirler.

Otistik bozukluk: “Otizm” sözünü duyduklarında birden fazla insanın aklına gelen şey budur. Üç yaşından küçük çocuklarda toplumsal etkileşimleri, irtibatı ve oyunu tesirler.

Çocukluk çağı dezintegratif bozukluğu: Bu bozukluğa sahip çocuklar en az 2 yıl boyunca tipik gelişim gösterirler ve daha sonra irtibat ve toplumsal maharetlerinin bir kısmını yahut birçoklarını kaybederler.

Yaygın gelişimsel bozukluk (PDD yahut atipik otizm): Hekiminiz, çocuğunuzda toplumsal ve irtibat hünerlerinde gecikmeler üzere kimi otistik davranışlar varsa, lakin diğer bir kategoriye uymuyorsa bu terimi kullanabilir.

OTİZM NEDENLERİ

Otizmin tam olarak neden ortaya çıktığı net değildir. Beyninizin duyusal girdiyi yorumlayan ve lisanı işleyen kısımlarındaki problemlerden kaynaklanıyor olabilir.

Otizm erkeklerde kızlardan dört kat daha yaygındır. Her ırktan, etnik kökenden yahut toplumsal geçmişten beşerde görülebilir. Ailenin geliri, ömür biçimi yahut eğitim seviyesi bir çocuğun otizm riskini etkilemez.

Ancak kimi risk faktörleri vardır:

Daha yaşlı bir ebeveyne sahip bir çocuğun otizm riski daha yüksektir.

Alkol yahut nöbet önleyici ilaçlar üzere makul ilaçlara yahut kimyasallara maruz kalan gebe bayanların otistik çocuk sahibi olma mümkünlüğü daha yüksektir.

Diğer risk faktörleri ortasında diyabet ve obezite üzere anneye ilişkin metabolik durumlar yer almaktadır. Araştırmalar ayrıyeten otizmi tedavi edilmemiş fenilketonüri (bir enzimin yokluğundan kaynaklanan metabolik bir bozukluk olan PKU olarak da adlandırılır) ve kızamıkçık (Alman kızamığı) ile ilişkilendirmiştir.

OTİZM GENETİK MİDİR?

Otizm ailelerde görülür, bu nedenle belli gen kombinasyonları çocuğun riskini artırabilir. 1.000’den fazla gendeki değişiklikler otizmle kontaklı olabilir. Lakin bunların hepsi uzmanlar tarafından doğrulanmamıştır. Genetik faktörler bir kişinin otizm riskini %40 ila %80 ortasında etkileyebilir.

Genel riskiniz genlerinizin, etrafınızın, ebeveynlerinizin yaşının ve rastgele bir doğum komplikasyonunun kombinasyonuna bağlıdır.

Nadir bir gen mutasyonu yahut kromozom sorunu, otizmli bireylerin yaklaşık %2 ila %4’ünün tek nedeni olabilir.

Otizmde rol oynayan genlerin birçok beyin gelişimi ile ilgilidir. Otizm semptomlarının irtibat, bilişsel fonksiyonellik yahut toplumsallaşma ile ilgili problemleri içerme eğiliminde olmasının nedeni bu olabilir. 

AŞILAR VE OTİZM

Aşılar otizme neden olmaz.

Bazı beşerler aşıların otizme yol açtığına dair telaşlar taşısa da, yapılan araştırmalar bu ikisi ortasında bir temas olmadığını göstermiştir. Uzmanlar, çocuklar ve yetişkinler için sekiz aşının güvenliğini gözden geçirmiştir.

Nadir istisnalara karşın aşıların çok inançlı olduğunu tespit etmişlerdir. Öbür çalışmalarda farklı aşıların içerikleri incelenmiş ve otizmle rastgele bir temas bulunamamıştır. Aşıların hastalıkları önlemedeki sıhhat yararları, potansiyel risklerden çok daha ağır basmaktadır.

OTİZM TESTİ

Otizm için kesin bir teşhis koymak güç olabilir. Hekiminiz davranış ve gelişime odaklanacaktır.

Çocuklar için teşhis ekseriyetle iki adımda gerçekleşir.

Gelişimsel tarama hekiminize çocuğunuzun öğrenme, konuşma, davranış ve hareket etme üzere temel maharetlerde yolunda gidip gitmediğini söyleyecektir. Uzmanlar, çocukların 9 aylık, 18 aylık ve 24 yahut 30 aylıkken sistemli denetimleri sırasında bu gelişimsel gecikmeler için taranmasını önermektedir. Çocuklar bilhassa 18 ve 24 aylık denetimlerinde otizm açısından rutin olarak denetim edilirler.

Çocuğunuz bu taramalarda bir sorun belirtisi gösteriyorsa, daha kapsamlı bir değerlendirmeye muhtaçlığı olacaktır. Bu, işitme ve görme testlerini yahut genetik testleri içerebilir. Hekiminiz, gelişimsel çocuk hekimi yahut çocuk psikoloğu üzere otizm bozuklukları konusunda uzmanlaşmış birini getirmek isteyebilir. Kimi psikologlar Otizm Tanısal Müşahede Çizelgesi (ADOS) ismi verilen bir test de uygulayabilir.

Çocukken size otizm teşhisi konulmadıysa fakat belirtiler gösterdiğinizi fark ettiyseniz, hekiminizle konuşun.

EĞER YENİ BİR TEŞHİS ALDIYSANIZ

Otizm teşhisi aldıysanız, kendinizi en güzel biçimde hissetmek için atabileceğiniz birkaç adım vardır:

Teşhisi anlamak için gereksiniminiz olan vakti ayırın. Çok çeşitli hisler hissedebilirsiniz. Yardım için hekiminize ulaşabileceğinizi bilin. Teşhis konulduktan sonra bile olağan bir hayata devam edebilirsiniz.

Araştırmanızı yapın. Otizm hakkındaki makaleleri (bunun gibi) okuyabilirsiniz. Dışarıda çok fazla bilgi var, fakat teşhisiniz hakkında bilgi edinmeye başlamak için gereksiniminiz olan tek şey birkaç âlâ kaynak.

Otizmli diğerlerini dinleyin. Durumu anlamak için kullanabileceğiniz birçok blog, kitap yahut görüntü vardır. Otizmli beşerler da bu mevzuda daha fazla bilgi edinmenize yardımcı olmak için öykülerini paylaşabilirler.

Kaynak: WebMD