Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS), Nijer’de geçtiğimiz ay gerçekleşen askeri darbe sonrası cunta idaresini ikna etmeye çalışırken, oluşumun kendisi de büyük bir imtihandan geçiyor.
Demokratik bir seçimle iktidara gelen Nijer cumhurbaşkanının idaresi tekrar devralmasını isteyen ECOWAS, ülkeye askeri müdahale seçeneğini pahalandırıyor.
Afrika Birliği ise, darbenin akabinde Nijer’in üyeliğini askıya aldı.
Peki ECOWAS oluşumu hakkında neler biliniyor? Nijer’e yönelik yaptırımları neler?
Hangi ülkelerden oluşuyor?
Batı Afrika ülkeleri ortasındaki bütünlüğün ve ekonomik işbirliğinin teşvik edilmesi için 28 Mayıs 1975’te kurulan ECOWAS, 15 üye ülkeden oluşuyor.
Bu ülkeler; Benin, Burkina Faso, Fildişi Kıyısı, Gambiya, Gana, Gine, Gine-Bissau, Liberya, Mali, Nijer, Nijerya, Sierra Leone, Senegal, Togo ve de kurulmasından iki yıl sonra oluşuma katılan Cape Verde.
ECOWAS kurucu üyelerinden biri olan ve oluşumun tek Arapça konuşulan üye ülkesi olan Moritanya, Aralık 2000’de çekildiğini açıklasa da, Ağustos 2017’de yeni bir yedek üyelik mutabakatı imzaladı.
ECOWAS genel sekreterliğinin merkezi, Nijerya’nın başşehri Abuja’da. 200 milyonu aşan nüfusuyla Nijerya, bölge nüfusunun neredeyse yarısına mesken sahipliği yapıyor. Tıpkı vakitte, ECOWAS idaresinin finansmanı dahil, oluşuma en büyük kaynağı sağlayan ülke, Nijerya.
2007’de siyasi istikametiyle güçlü bir komiteye dönüşen ECOWAS’ın idaresi, lider, lider yardımcısı ve 13 delegeden oluşuyor. Oluşumun proje ve programları da buradan yönetiliyor.
Üye ülkeler ortasındaki uyuşmazlıkların barışçıl mutabakatlarla çözülmesi, komşu ülkeler ortasında etkin işbirliğinin sağlanması ve ekonomik gelişmenin ön kuralı olarak barışçıl bir ortamın teşvik edilmesi, oluşumun temel unsurlarından kimileri.
Buradan hareketle ECOWAS “insan haklarının ve hukukun üstünlüğünün önemli bir biçimde ihlal edildiği”, birebir vakitte “demokratik bir seçimle iktidara gelen hükümetin devrildiği ya da devirmeye teşebbüs edildiği” durumlarda askeri müdahale düzeneklerini devreye sokabiliyor.
Daha evvel hangi ülkelere müdahalede bulundu?
ECOWAS’ın birinci askeri müdahalesi 1990’da, iç savaşın sürdüğü Liberya’ya oldu. O yıllarda ECOWAS İzleme Kümesi (ECOMOG) olarak bilinen oluşum, bu müdahalesi sırasında 12 bin asker göndererek eşi gibisi görülmemiş cinsten bir bölgesel gücü devreye sokmuştu.
Nijerya’nın liderliğindeki ECOMOG, 1998’de de Sierra Leone’deki iç savaşa müdahale ederek askeri cuntayı ve isyancı müttefiklerini başşehir Freetown’dan çıkarmıştı. Bir yıl öncesinde cuntanın devirdiği Cumhurbaşkanı Ahmad Tejan Kabbah da tekrar vazifeye getirilmişti.
Bölgesel güçler daha evvel de Gine-Bissau, Fildişi Kıyısı ve Mali’ye müdahale etmişti. ECOWAS’ın son askeri müdahalesi ise 2017’de Gambiya’ya oldu. Devrin Gambiya Cumhurbaşkanı Yahya Jammeh’in sürgüne gönderilmesi için komşu ülke Senegal’den 7 bin asker gönderildi. İdare, Jammeh’i seçimlerde hezimete uğratan Adama Barrow’a devredildi.
Daha evvelki müdahalelerin tamamında üye ülkeler operasyonu düzenleyecek askeri güçlere takviye olarak kendi askerlerini gönderdi. Bu kez ECOWAS’a başkanlık eden Nijerya’ya bu türlü bir takviye sağlanması bedellendiriliyor.
Nijerya ordusunun ECOWAS gücü içerisindeki büyüklüğü nedeniyle, Nijer’e mümkün bir askeri müdahale, Nijer ve Nijerya ortasında bir “savaş” ihtimalini beraberinde getiriyor.
Öte yandan güvenlik uzmanları Nijerya’nın Batı Afrika’da barışın korunmasına yönelik eforlarının, ülkenin bölgede barış, güvenlik ve istikrarın sağlanması amacına olan bağlılığını gösterdiğini tabir ediyor.
Nijer’e yönelik yaptırımları neler?
General Abdourahmane Tchiani’nin liderliğindeki bir küme asker, Nijer’in seçilmiş cumhurbaşkanı Mohamed Bazoum’u 26 Temmuz günü gözaltına almış, hükümeti devirdiklerini ilan etmişlerdi. Bu da bölgesel bir siyasi krizi tetiklemişti.
Nijer’de cunta idaresine karşı bir ihtiyat kuvvetinin ivedilikle oluşturulması ve harekete geçirilmesi davetinde bulunan bölgesel bloğun önderleri, ECOWAS’ın barış ve demokrasi protokolünün çiğnendiği ihtarında bulundu.
Hızla Nijer’e yönelik yaptırımları uygulamaya koyan ECOWAS, Cumhurbaşkanı Bazoum’un yine vazifesine getirilmesini talep etti, aksi halde askeri müdahalede bulunacağı tehdidinde bulundu.
ECOWAS ve Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik ve Nakdî Birliği (UEMOA) Nijer’e yönelik ekonomik ve finansal ablukayı devreye soktu. Hudutlar kapatılarak besin dahil kimi temel malların Nijer’e girmesi engellendi.
Nijerya ise, Nijer’e verdiği elektriği kesti. Nijer, elektriğinin yüzde 70’ini daha büyük bir ülke olan komşusu Nijerya’dan sağlıyordu.
Bunun sonucunda başşehir Niamey ve pek çok büyük kent karanlığa gömülürken, işyerleri ve haneler de etkilendi.
Nijer’deki askeri darbenin “kabul edilemez olduğunu” söyleyen Fildişi Kıyısı Cumhurbaşkanı Alassane Ouattara, “Cumhurbaşkanı Bazoum’u rehin tutuyorlar. Bunu bir terör aksiyonu olarak görüyorum. Bu türlü devam etmesine müsaade veremeyiz. Harekete geçmemiz gerek” diye konuştu.
Ouattara, ülkesinin askeri müdahale olması halinde 850 ila 1.100 askerle bölgesel güçlere katkıda bulunmaya hazır olduğunu duyurdu.
Gana’da 17-18 Ağustos tarihlerinde bir ortaya gelen bölgedeki genelkurmay liderleri, diplomatik kanallar üzerinden bir süreç devam ederken Nijer’e muhtemel bir askeri müdahale için tarih belirledikleri sinyalini verdi.
ECOWAS içinde reaksiyona neden olan mevzu ise, üç üye ülke Mali, Burkina Faso ve Gine’nin de halihazırda askeri idare altında olması.
Darbeler nedeniyle bu ülkeler blok içerisinde siyaseten etkin olamazken, bölgede dördüncü bir ülkede darbenin başarılı olması halinde, bunun Batı Afrika demokrasisi üzerinde yıkıcı tesirleri olabilir.
Öte yandan ECOWAS devrilen cumhurbaşkanını misyona geri getirmek için güç kullanma istikametinde harekete geçerse, Nijerya’nın üzerinde baskınlık kurduğu 15 üyelik blok, 1990’dan bu yana 7. defa bir üye ülkeye asker göndermiş olacak.